Dotychczasowe wpisy zwykle bezpośrednio dotyczyły sytuacji nieletniego w toku postępowania sądowego, jak i wykonawczego – już po zapadnięciu orzeczenia. W dzisiejszym artykule chciałabym zająć się sytuacją rodziców lub opiekunów nieletniego, w szczególności w aspekcie środków, które sąd może wobec nich zastosować. Na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy tego rodzaju rozwiązań nie było, w tym kontekście traktować je można jako swoiste novum ustawowe. Zgodnie z ustawą o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich sąd rodzinny może:
- zobowiązać rodziców albo opiekuna nieletniego do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym w razie potrzeby wykonania odpowiedniej diagnozy nieletniego, oraz z podmiotem wykonującym działalność leczniczą;
- zobowiązać rodziców albo opiekuna nieletniego do współpracy z młodzieżowym ośrodkiem socjoterapii w zakresie realizacji obowiązku nauki przez nieletniego, jego socjoterapii i pomocy psychologiczno-pedagogicznej;
- zobowiązać rodziców albo opiekuna nieletniego do naprawienia w całości albo w części szkody wyrządzonej przez nieletniego lub do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Nadzór nad wykonywaniem powyższych środków sprawuje kurator sądowy, zaś w wypadku uchylania się przez rodziców/ opiekunów od orzeczonych środków sąd rodzinny może wymierzyć karę pieniężną.
Niezależnie od tego na rodziców może zostać nałożony obowiązek sprawozdawczości ze sposobu zachowania się nieletniego, realizacji obowiązku szkolnego itp. w ramach środka wychowawczego orzeczonego wobec nieletniego w postaci nadzoru odpowiedzialnego rodziców.
Jakkolwiek nie jest to środek wymierzony w rodziców w istocie nakłada on właśnie na nich obowiązki składania raportów do sądu z wyznaczoną częstotliwością.
Może się również okazać w toku procedowania sprawy z udziałem nieletniego, czy to na etapie przedsądowym, czy sądowym, iż rodzice / opiekunowie są niewydolni wychowawczo, co może być jedną z przyczyn demoralizacji, czy popełnienia czynu karalnego. W takiej sytuacji sąd rodzinny rozpocznie postępowanie mające na celu zbadanie sytuacji opiekuńczo-wychowawczej dziecka, wydanie ewentualnych zarządzeń opiekuńczych, czy ograniczenie władzy rodzicielskiej. W wypadku stwierdzenia nadużywania władzy rodzicielskiej, czy jej niewykonywania, może dojść do ustanowienia nadzoru kuratora nad wykonywaniem władzy rodzicielskiej, zobowiązania do współpracy z asystentem rodziny, placówką specjalistyczną, czy nawet odebrania dziecka i przekazania do pieczy zastępczej, czy placówki opiekuńczo-wychowawczej.