Przedmiotowy artykuł dotyczy sytuacji przekazania sprawy do prowadzenia prokuratorowi przez sąd rodzinny, przed którego obliczem zawisła sprawa nieletniego. Sytuacja taka może mieć miejsce wówczas, gdy spełnione są przesłanki określone w przepisie art. 10 Kodeksu karnego.
Zgodnie z tym przepisem odpowiedzialności karnej podlega ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Ustawa jednak przewiduje wyjątki od tej zasady. W wypadku, gdy nieletni, który ukończył lat 15 dopuścił się czynów zabronionych wymienionych w tym przepisie (a są to najpoważniejsze przestępstwa przewidziane w Kodeksie karnym, w większości popełnione z użyciem przemocy), a stopień rozwoju i warunki osobiste sprawcy oraz okoliczności popełnienia czynu na to pozwalają, to może być on sądzony zgodnie z przepisami Kodeksu karnego i Kodeksu postępowania karnego.
Po stwierdzeniu przez sąd rodzinny wystąpienia powyższych okoliczności wydaje on postanowienie o przekazaniu sprawy prokuratorowi. Postanowienie to może zapaść na posiedzeniu niejawnym, przysługuje na nie zażalenie do sądu odwoławczego. Zatem, aby móc je skutecznie zaskarżyć należy w terminie 7 dni złożyć wniosek o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia postanowienia.
Interesującym zagadnieniem jest odpowiedź na pytanie w oparciu o jakie dane sąd rodzinny ma podjąć decyzję o przekazaniu sprawy prokuratorowi. Czy sąd ma sam ustalać stopień rozwoju sprawcy – nieletniego oraz jego właściwości i warunki osobiste? O ile nie powinno budzić kontrowersji, iż okoliczności sprawy, które wszak są sądowi znane i mogą, a wręcz powinny podlegać w tym wypadku wyłącznie ocenie sądu rodzinnego, o tyle odnośnie cech nieletniego rodzi się uzasadniona wątpliwość. Zgodnie z poglądami doktryny, możliwość rozpoznania znaczenia czynu
należy na gruncie art. 10 § 2 rozumieć tak samo jak w wypadku ustalania niepoczytalności na gruncie pojęciowym Kodeksu karnego. Chodzi o możliwość rozpoznania szkodliwości czynu dla społecznie uznawanych wartości. Kolejno pod pojęciem stopnia rozwoju kryje się przede wszystkim poziom rozwoju intelektualnego (mierzonego za pomocą tzw. testów inteligencji), ale także poziom rozwoju moralnego i emocjonalnego. Jeśli zaś chodzi o „warunki i właściwości osobiste”, należy tu wziąć pod uwagę stan zdrowia i wiek oraz cechy osobowości sprawcy (stopień jej ukształtowania), charakteru, utrwalone sposoby reagowania na stres i sytuacje trudne.
Jeśli tak, to należy stwierdzić, iż sąd rodzinny nie dysponuje narzędziami pozwalającymi na samodzielne ustalenie przesłanek umożliwiających pociągniecie potencjalnego sprawcy na zasadach określonych w Kodeksie karnym. Podkreślić trzeba, iż w sprawach karnych, gdy badana jest zdolność rozpoznawania przez oskarżonego znaczenia czynu, a zatem tzw. „poczytalność”, to zasięgana jest w tym celu wiedza specjalistyczna w postaci powołania biegłych sądowych – psychiatry i psychologa do sporządzenia opinii o oskarżonym. Wziąwszy pod uwagę, iż w wypadku nieletniego należy pod pojęciami stopnia jego rozwoju i właściwości osobistych rozumieć takie składowe jak zdolność
radzenia sobie ze stresem, poziom inteligencji, osobowość sprawcy, to bez wątpienia wiedzę odnośnie zbadania tych kwestii posiadają biegli. Zwróćmy uwagę, iż w ustawie o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich, która zastąpiła wcześniejszą ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich przewidziano, iż w wypadku zarzucenia nieletniemu popełnienia któregoś z czynów karalnych opisanych w przepisie art. 10 kk (który przewiduje warunkową odpowiedzialność karną nieletniego) obligatoryjnym jest badanie nieletniego przez dwóch biegłych lekarzy psychiatrów. W mojej ocenie, w sytuacji, gdy nieletni popełnił czyn karalny po ukończeniu 15 roku życia, biegli winni również pochylić się nad kwestią stopnia jego rozwoju i warunków osobistych w rozumieniu art. 10 Kodeksu
karnego. Kolejny postulat praktyczny – każdorazowa decyzja sądu rodzinnego o przekazaniu sprawy nieletniego prokuratorowi winna być poprzedzona opiniowaniem sądowo-psychiatrycznym oraz psychologicznym.