Piecza zastępcza służy do sprawowania opieki nad dzieckiem i realizowania procesu wychowawczego w warunkach jak najkorzystniejszych dla małoletniego, niejednokrotnie w warunkach całkiem zbliżonych do prawidłowo funkcjonującej rodziny biologicznej. Na czym dokładnie polega piecza zastępcza? Jakie są jej formy?
Czym jest piecza zastępcza?
Termin pieczy zastępczej jest powiązany ze wspieraniem rodzin, które mają trudności w realizacji swoich obowiązków opiekuńczo-wychowawczych w stosunku do dzieci.
Prawo reguluje, co to jest piecza zastępcza nad dzieckiem – definicja w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wskazuje, że piecza zastępcza jest sprawowana wtedy, gdy dziecko nie może otrzymać opieki i wychowania od rodziców biologicznych.
Przepisy te określają również, że piecza zastępcza powinna zapewnić dziecku:
– możliwość powrotu do rodziny lub możliwość przysposobienia dziecka, czyli adopcji,
– przygotowanie do samodzielnego i godnego życia zgodnie z zasadami etyki oraz nawiązywania kontaktów z rodziną i z rówieśnikami,
– zaspokojenie potrzeb bytowych, zdrowotnych, emocjonalnych, edukacyjnych, kulturalnych oraz rekreacyjnych.
System pieczy zastępczej
Aby umożliwić sprawowanie pieczy zastępczej nad dzieckiem powstał system pieczy zastępczej.
System ten obejmuje instytucje, osoby, a także działania, które pozwalają na zapewnienie dziecku czasowej opieki oraz wychowania, gdy nie mogą zapewnić ich rodzice.
Kiedy dziecko może trafić do pieczy zastępczej?
Piecza zastępcza stosowana jest w sytuacji, gdy rodzice biologiczni dziecka nie są w stanie zagwarantować mu właściwej opieki oraz wychowania.
Dziecko trafia do pieczy zastępczej wtedy, gdy jego dobro jest zagrożone. Podstawą jest wtedy wydanie postanowienia sądowego albo zawarcie umowy.
Należy jednocześnie podkreślić, że dziecko może trafić do pieczy zastępczej wtedy, gdy inne metody pomocy jego rodzicom biologicznym nie są możliwe. Nie dotyczy to sytuacji, gdy dochodzi do zagrożenia dobra dziecka, wówczas musi ono jak najszybciej znaleźć się w pieczy zastępczej.
Orzeczenie sądowe dotyczące pieczy zastępczej jest wydawane w formie postanowienia i jest wykonalne z chwilą ogłoszenia.
Istnieją także szczególne przypadki, gdy umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej możliwe jest po wyrażeniu zgody lub na wniosek rodziców biologicznych. Wówczas nie ma potrzeby wydawania orzeczenia sądowego i zawierana jest umowa.
Formy sprawowania pieczy zastępczej
Piecza zastępcza jest prowadzona w dwóch głównych formach:
– piecza rodzinna,
– piecza instytucjonalna.
Poniżej prezentujemy dokładnie, jakie rodzaje pieczy zastępczej wchodzą w zakres pieczy rodzinnej i instytucjonalnej.
1. Piecza rodzinna
W tym przypadku opiekę nad dzieckiem zapewnia rodzina i może być realizowana w dwóch wariantach.
Rodzina zastępcza spokrewniona
Dziecko umieszczane jest u krewnych, na przykład u dziadków albo u pełnoletniego rodzeństwa. Stosowana jest ona głównie w przypadku wnucząt, rodzeństwa. Piecza może być wtedy stworzona zarówno przez małżonków, jak i przez samotną osobę.
Rodzina zastępcza niezawodowa
Tego rodzaju rodzina jest rodziną niespokrewnioną z dzieckiem. Także może być ona tworzona przez męża i żonę lub przez osobę samotną.
Rodzina zastępcza zawodowa
Niespokrewnione dziecko umieszczane jest w rodzinie zastępczej zawodowej. Tego typu rodziny muszą posiadać odpowiednie przygotowanie oraz otrzymują wynagrodzenie za opiekę nad dziećmi.
Wyróżnia się poniższe zawodowe rodziny zastępcze:
– Rodziny spełniające rolę pogotowia opiekuńczego – w tym przypadku czas sprawowania pieczy wnosi do 4 miesięcy lub maksymalnie do 8 miesięcy w uzasadnionych przypadkach.
– Rodziny specjalistyczne – trafiają do nich dzieci, które wymagają szczególnej opieki, na przykład z poważnymi schorzeniami, niepełnosprawne, nieprzystosowane społecznie, a także małoletnie matki biologiczne wraz ze swoimi dziećmi.
Rodzinny dom dziecka
Tworzony jest on przez rodziny po odpowiednim przygotowaniu, które również uzyskują wtedy wynagrodzenie. W tego rodzaju domach może przebywać do 8 dzieci lub więcej, gdy dotyczy to rodzeństwa.
2. Piecza instytucjonalna
W tym przypadku piecza sprawowana jest przez określone instytucje, które według przepisów tworzą system pieczy zastępczej.
Zadania w ramach zastępczej pieczy instytucjonalnej realizują poniższe instytucje:
– Regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne,
– Placówki opiekuńczo-wychowawcze,
– Interwencyjne ośrodki preadopcyjne.
Jak długo dziecko może przebywać w pieczy zastępczej?
Najczęściej sprawowana jest tymczasowa piecza zastępcza, co oznacza, że dziecko po pewnym czasie powraca do rodziny biologicznej. Zdarzają się jednak przypadki, gdy powrót ten nie jest możliwy.
Według przepisów dziecko może pozostawać w pieczy zastępczej aż do momentu, w którym osiągnie ono pełnoletniość.
Istnieje możliwość przedłużenia tego okresu do ukończenia 25. roku życia wtedy, gdy dziecko uczy się, przygotowuje do zawodu, także wtedy, gdy posiada orzeczenie o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności.
Piecza zastępcza a opieka prawna nad dzieckiem
Warto też zwrócić uwagę na kwestię jak piecza zastępcza a opiekun prawny. Opieka prawna nad dzieckiem małoletnim ma zastosowanie wtedy, gdy nikt nie sprawuje nad nim władzy rodzicielskiej, na przykład jego rodzice nie żyją, są małoletni albo zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej.
Opiekun prawny nie otrzymuje wynagrodzenia jak rodzina sprawująca pieczę zastępczą. Ma on jednak szersze prawa, ponieważ może podejmować decyzje dotyczące dobra i życia dziecka jak rodzic biologiczny.
